Esperanto
na Śląsku |
Klub Esperanto-Wrocław (Fejsbuk) | Klub Poligloty | Genealogia piosenki | Siedziba ŚZE | Statut ŚZE |
Edward T. Wojtakowski
Historia śląskiego ruchu esperanckiego Wstęp Śląsk usytuowany na styku pięciu kultur: czeskiej, łużyckiej, niemieckiej, polskiej i słowackiej, był zawsze żywym centrum ruchu esperanckiego. Zanim Ludwik Zamenhof opublikował swój pierwszy podręcznik, na Uniwersytecie Wrocławskim studiowało dwóch wielkich Polaków Benedykt Dybowski (1857-1858) i Antoni Grabowski (1880-1884). Obaj nauczyli się esperanta już poza Śląskiem, lecz prawdopodobnie etos Uniwersytetu Wrocławskiego (Uniwersytet „Viadrina“ przeniesiony w 1811 z Frankfurtu nad Odrą do naszego miasta), na którym studiowali studenci z różnych krajów, sprawił, że w przyszłości zainteresowali się oni językiem międzynarodowym. Z okresu pierwszego dziesięciolecia esperanta brak nam informacji z terenu Śląska. Prawdopodobnie L. Zamenhof skoncentrował w tym czasie swą kampanię informacyjną na innych regionach, a poza tym pierwsze 15 lat to historia odizolowanych esperantystów i prowadzonych przez nich nieustannych dysput językowych. Ludwik Zamenhof i członkowie jego rodziny wielokrotnie przejeżdżali przez Śląsk w drodze na kongresy esperanckie lub powracając z nich. Kilkakrotnie Zamenhof zatrzymywał się w śląskich kurortach dla podratowania zdrowia: w Dusznikach-Zdroju (1906 i 1909) oraz w Szczawnie-Zdroju (1912). Cezurę w historii śląskiego ruchu esperanckiego stanowiły obie wojny światowe, upadek stalinizmu (1956) i upadek systemu totalitarnego (1989). Dlatego należy podzielić ją na pięć części.
|
Edward T. Wojtakowski
Historio de la silezia Esperanto-movado Enkonduko Silezio situanta tanĝe al kvin kulturoj: ĉeĥa, germana, luzaca, pola kaj slovaka estis kaj estas vigla centro de Esperanto-movado. Antaŭ ol Zamenhof publikigis sian unuan lernolibron, en la Vroclava Universitato (iama „Viadrina“ tranlokigita 1811 de Frankfurto a.O.) studis du grandaj poloj Benedykt Dybowski (1857-1858) kaj Antoni Grabowski (1880-1884). Ili kompreneble esperantiĝis jam ekster Silezio, sed eble etoso de la vroclava universitato, kie studis diversnaciaj studentoj, kaŭzis ilian interesiĝon pri la problemo de internacia lingvo? El unuaj dek jaroj de Esperanto mankas informoj el Silezio. Verŝajne Zamenhof koncentrigis sian varbkampanjon en aliaj regionoj, krome unuaj 15 jaroj estis periodo de izoluloj kaj senĉesaj lingvaj disputoj. Ludoviko Zamenhof kaj liaj familianoj multfoje vojaĝis trajne trans Silezion veturante al kaj de kongresoj. Kelkfoje Zamenhof haltis en sileziaj kuraclokoj por plifortigi sian sanon, en Bad Rainerz (Duszniki-Zdrój) [1906 kaj 1909] kaj en Bad Salzbrunn (Szczawno-Zdrój) [1912]. Cezuraj datoj por silezia Esperanto-movado estis ambaŭ mondmilitoj, fino de stalinismo (1956) kaj fino de komunismo (1989), tial oni devas dividi ĝin je kvin partoj. |
|
Pierwszy okres 1897-1918 Do końca pierwszej wojny światowej 88.7% Śląska należało do Niemiec (Śląsk pruski), a 11.3% do Austrii (Śląsk austriacki). Zgodnie ze spisami ludności z roku 1900 (Śląsk austriacki) i 1905 (Śląsk pruski) ojczystymi językami Ślązaków były: niemiecki (3.912.299 osób), polski (1.441.863 osób), czeski (222.098 osób), łużycki (24.566 osób), inne języki (5.569 osób). Śląsk pruski Pierwszym śląskim esperantystą był Curt Walther, urzędnik pocztowy z Jeleniej Góry, który nauczył się esperanta w 1897 r. w wieku 29 lat. Prawdopodobnie wkrótce opuścił Śląsk, bo brak informacji o jego dalszej działalności na Śląsku. Być może jest on identyczny z wymienionym w Encyklopedii Esperanckiej Carlem Walterem, wydawcą książek esperanckich, który urodził się 26 października 1868 r. w Stuttgarcie. W 1904 roku powstało Koło Esperantystów w Kłodzku, które jednak po kilku miesiącach zaprzestało działalności. W 1905 r. pojawił się we Wrocławiu Rudolf Janas, który zainteresował esperantem 9 innych osób. W dniu 12-tego kwietnia 1905 r. założyli oni Koło Esperanckie. Jego prezesem został Rudolf Janas. Nie wszyscy kontynuowali naukę, lecz w następnym roku przybył do Wrocławia handlowiec Karol Wallon, urodzony w Pszczynie na Górnym Śląsku. Z jego inicjatywy ponownie grupa się uaktywniła. Prezesem został doktor Geldner, wiceprezesem Karol Wallon, a Rudolf Janas sekretarzem i skarbnikiem. Dalszy rozwój grupy był już zapewniony, w sytuacji gdy Rudolf Janas przeniósł się do Poznania, gdzie w roku 1908 również założył kolejne Koło Esperantystów. W latach 1906-1909 powstały dalsze grupy esperanckie w Międzyborzu, Görlitz, Opolu, Świdnicy, Gliwicach, Głuszycy Górnej, Legnicy i Lubaniu. W kilku miastach działało już nawet kilka grup esperanckich. Specjalnie duże zainteresowanie esperantem wykazali handlowcy. Bardzo popierały esperanto Izby Handlowe w Görlitz, Legnicy i Świdnicy. Na podkreślenie zasługuje aktywna działalność Arnolada Berhrenda z Wrocławia, doktora Huebnera ze Świdnicy i Ferdynanda Mally'ego z Görlitz. Ten ostatni założył aż 11 grup esperanckich w zachodniej części Śląska. W niedzielę dnia 22 sierpnia 1909 r. - a więc niemal przed stuleciem - esperantyści z Wrocławia, Gliwic i Świdnicy zorganizowali wycieczkę do Dusznik-Zdroju, aby się spotkać z Ludwikiem Zamenhofem i jego rodziną, którzy wypoczywali tu przed podróżą na 5-ty Światowy Kongres Esperantystów w Barcelonie.
|
Unua periodo 1897-1918 Ĝis fino de unua mondmilito 88.7% de Silezio apartenis al Germanio (Prusa Silezio) kaj 11.3% al Aŭstrio (Aŭstra Silezio). Laŭ popolkalulo de 1900 (Aŭstra Silezio) kaj 1905 (Prusa Silezio) gepatraj lingvoj de silezianoj estis: germana (3.912.299 personoj), pola (1.441.863 personoj), ĉeĥa (222.098 personoj), luzaca (24.566 personoj), aliaj lingvoj (5.569 personoj). Prusa Silezio La unua silezia esperantisto estis Curt Walther, poŝtoficisto en
Hirschberg (Jelenia Góra), kiu esperantiĝis en 1897. Li estis tiam 29-jara.
Probable li frue forlasis Silezion, ĉar mankas pliaj informoj pri lia
silezia agado. Eble identa kun menciita en Enciklopedio de Esperanto Carl
Walter, eldonanto de esperantaj libroj, kiu naskiĝis 26 okt. 1868 en
Stuttgart. Inter 1906-1909 estis fonditaj grupoj en Neumittelwalde/Międzybórz,
Görlitz, Oppeln/Opole, Schweidnitz/Świdnica, Gleiwitz/Gliwice,
Oberwüstegiersdorf/Głuszyca Górna, Liegnitz/Legnica kaj Lauban/Lubań. En
kelkaj urboj agas jam du aŭ tri grupoj. Speciale granda estas interesiĝo pri
Esperanto inter komercistoj. Komercaj ĉambroj en Görlitz, Liegnitz kaj
Schweidnitz tre subtenas Esperanton. Oni devas substreki tre energian agadon
de Arnold Berhrendt el Vroclavo, d-ro L. Huebner el Schweidnitz kaj
Ferdinand Mally el Görlitz, kiu fondis 11 Esperanto-grupojn. |
Ludwik Zamenhof ze śląskimi esperantystami (Duszniki-Zdrój
22.08.1909) Ludoviko Zamenhof kun sileziaj esperantistoj (Bad Reinerz 22.08.1909) |
Letero de Ludoviko Zamenhof sendita el Bad Reinerz List Ludwika Zamenhofa wysłany z Dusznik |
We Wrocławiu powstała także pierwsza na Śląsku Grupa Katolików
Esperantystów, w której działali panowie Brucks i Wolf oraz panie Gernoth,
Reichel i Wojciechowska. W 1910 r. powstała Grupa Robotników Esperantystów,
która propagowała język esperanto w środowiskach robotniczych i organizowała
liczne prelekcje i wycieczki. Thielking z Wrocławia uruchamił w 1912 r.
„Internacia Laborkonsularo“, czyli instytucję konsulów pracy.
W 1910 r. na Górny Śląsk przybywał na pewien okres znany aktywista esperancki Paul Tarnow, który zebrał odizolowanych esperantystów i przygotował grunt do powołania Górnośląskiej Ligi Esperanckiej, w skład której weszły grupy esperanckie z Bytomia, Chebzia, Gliwic, Głubczyc, Królewskiej Huty, Miechowic, Tarnowskich Gór i Zabrza. Do najaktywniejszych górnośląskich esperantystów z tego okresu należeli: Max Fleischer z Królewskiej Huty, A. Skorupa i Hans Śliwka z Gliwic, doktor Lazarek z Zabrza, doktor Fedor Schmey z Bytomia oraz Bluschke. W 1911 r. Ferdynand Mally z Görlitz wydał podręcznik do nauki esperanta. W tym samym roku Arnold Behrendt z Wrocławia wydał słownik fachowy dotyczący poczty i telekomunikacji, a w l912 roku także podręcznik. Wrocław był siedzibą Międzynarodowej Ligi Esperantystów Pocztowców i w latach 1911-1914 ukazywało się tu czasopismo „Poŝta Esperantisto“ (Esperantysta Pocztowiec). W czerwcu 1912 roku przed jubileuszowym Światowym Kongresem w Krakowie Ludwik Zamenhof przebywał w celach leczniczych w uzdrowisku Szczawno-Zdrój. Mieszkał w willi „Waldfrieden“. W 1968 roku w Parku Szwedzkim przed tą willą postawiono kamień pamiątkowy. W 2012 roku podczas naszych Międzynarodowych Wczasów Esperanckich na tej willi uroczycie odsłonięto pamiątkową tablicę. Warto tu wspomnieć, że jednym z uczestników Kongresu w Krakowie był Bolesław Drobner, pierwszy powojenny prezydent Wrocławia. |
En Vroclavo fondiĝis la unua en Silezio katolika Esperanto-grupo, en kiu
agis Brucks, Wolf, f-ino Gernoth, f-ino Reichel kaj f-ino Wojciechowska. En
1910 fondiĝis ankaŭ Laborista Grupo, kiu vigle propagandis en laboristaj
medioj, organizis prelegojn kaj ekskursojn. W. Thielking el Vroclavo
ekfunkciigis en 1912 institucion de „laborkonsuloj“ (Internacia
Laborkonsularo). En Supran Silezion venis en 1910 por kelka tempo konata Esperanto-aktivulo Paul Tarnow, kiu kolektis ĉiujn izolitulojn kaj preparis grundon por starigo de Suprasilezia Esperanto-Ligo, al kiu apartenis grupoj en Beuthen (Bytom), Gleiwitz (Gliwice), Königshütte (Królewska Huta), Leobschütz (Głubczyce), Miechowitz (Miechowice), Morgenroth (Chebzie), Tarnowitz (Tarnowskie Góry) kaj Zabrze. Al la plej aktivaj suprasileziaj esperantistoj en tiu tempo apartenis Max Fleischer el Königshütte, A. Skorupa kaj Hans Sliwka el Gleiwitz, d-ro Lazarek el Zabrze, d-ro Fedor Schmey el Beuthen kaj Bluschke. En 1911 Ferdinand Mally el Görlitz eldonis lernolibron de Esperanto kaj
Arnold Behrendt el Vroclavo eldonis terminaron „Provo de teknika vortaro por
poŝto kaj telegrafo“ kaj en 1912 lernolibron. En Vroclavo estis sidejo de
Internacia Ligo de Esperantistaj Poŝtoficistoj (Ilepo) kaj en la jaroj
1911-1914 aperadis tie „Poŝta Esperantisto“. |
|
|
|
Vilao „Waldfrieden“ en Bad Salzbrunn (1935) |
Malkovro de memorŝtono en Szczawno-Zdrój (1968) |
Wrocławscy esperantyści bardzo energicznie włączyli się do popularyzacji odbywających się w 1913 r. wystaw historycznej i ogrodniczej oraz inauguracji Hali Stulecia. Z pomocą Urzędu Miejskiego wydano w języku esperanto prospekty o mieście i wystawie, a także 24-stronicowy przewodnik po Wrocławiu. Magistrat Wrocławia został członkiem Powszechnego Związku Esperantystów (Universala Esperanto-Asocio -UEA), aby ułatwić sobie zebranie materiałów na wystawę i wykorzystać organizacje esperanckie do rozpropagowania wystawy w świecie. W ramach tych wystaw, w dniu 10 sierpnia 1913 r., odbył się Wrocławski Dzień Esperancki z interesującym całodziennym programem. | Esperantistaro de Vroclavo tre energie engaĝiĝis en popularigadon de okazontaj en 1913 kulturhistoria kaj ĝardena ekspozicioj kaj inaŭguro de Jarcenta Halo. Kun subteno de la Vroclava urbkomunumo, oni eldonis esperantlingvajn prospektojn pri la urbo kaj ekspozicio kaj ankaŭ 24 paĝan gvidlibron pri Breslau. La eldonon de la gvidlibro prizorgis Arnold Behrendt. La magistrato de Vroclavo aliĝis al UEA por havigi al si materialon el la eksterlando por la ekspozicio kaj propagandi ĉi tiun per Esperanto en aliaj landoj. La 10-an de aŭgusto 1913 okazis Breslaua Esperanto-Tago kun interesa tuttaga programo. |
Pierwszym delegatem Powszechnego Związku Esperantystów (UEA) we
Wrocławiu był Arnold Behrendt (1909-1910). W latach 1910-1913 delegatem UEA
był Georg Mahn, który około 1913 r. przeniósł się do Berlina. Następnym
długoletnim wrocławskim delegatem UEA został Siegmund Freund (1914-1933).
Dnia 24-tego czerwca 1916 r. Ludwik Zamenhof przesłał mu telegram z
gratulacjami z okazji narodzin jego syna, który otrzymał imiona: Ludwik
Łazarz.
W okresie pierwszej wojny światowej aktywne działała we Wrocławiu liga
niewidomych esperantystów „Interna lumo“ (Wewnętrzne Światło), której
przewodniczącym był Adolf Selten. Jego syn Reinhard urodzony w 1930 roku,
który także był esperantystą, w 1994 roku otrzymał nagrodę Nobla w
dziedzinie nauk ekonomicznych.
Śląsk austriacki W 1912 r. na Śląsk Austriacki przybył Rudolf von Lidl, który prowadził liczne kursy w szeregu miejscowościach Śląska Cieszyńskiego. W roku 1913 prowadzili tu kursy dr Bock, dr Laras, Haueisen i C. Raszka, W Cieszynie powstało Koło Esperantystów, któremu przwodniczył Rudolf von Liedl. W 1917 roku Bohumin (Oderberg) odwiedził Hugo Steinhauer, który skutecznie propagował tu espeanto. |
La unua UEA-delegito en Vroclavo estis Arnold Behrendt (1909-1910). En
la jaroj 1910-1913 UEA-delegito en Vroclavo estis Georg Mahn, kiu ĉ. 1913
translokiĝis al Berlin. Poste longjara UEA-delegito en Vroclavo estis
Siegmund Freund (1914-1933). La 24-an de junio 1916 Ludoviko Zamenhof sendis
al li gratulojn okaze de naskiĝo de lia filo, kiu ricevis la nomojn Ludwig
Lazarus. Dum la unua mondmilito aktive agas en Vroclavo la blindula unuiĝo „Interna Lumo“, kies prezidanto estis Adolf Selten. Lia filo Reinhard naskiĝinta en 1930 estas nobelpremiito pri ekonomiaj sciencoj (1994) kaj ankaŭ esperantisto. Rapidan marŝon de Esperanto en Silezio subite malhelpis eksplodo de la unua mondmilito. Meze de 1913 vroclava esperantistino Julie Wolfson skribis pri la militoj 1813/1815: „je la memoro de la tiamaj gloraj tagoj oni festas nun, en nia pacema kaj prospera tempo, inde la estontecon; dankema kontraŭ la amiko, justa kontraŭ la malamiko de tiam....Plej juste oni rigardu ilin kiel transiran vojon al kulturo progresanta paŝon post paŝo., kiel historian fakton, - eble baldaŭ kiel historian kuriozaon.“ Tiu silezia pacamantino ne supozis, ke post unu jaro eksplodos kruela kaj ankoraŭ ne lasta milito, dum kiu esperantistoj sidos en kontraŭaj tranĉeoj. Multaj esperantistoj estis enarmeigitaj, kelkaj ricevis la ferajn
krucojn, kelkaj pereis kaj ricevis lignajn krucojn. Malgraŭ la milito
esperantistaj kunvenoj en Silezio pli malpli regule okazadis. En majo 1916,
dum la kunveno en Schweidnitz parolis pri siaj militaj travivaĵoj d-ro med.
Stolper forpermesita de la orienta fronto kaj Georg Krause, vundita apud
Verdun. En la sama jaro Esperanto-kunvenojn en Vroclavo partoprenis d-ro
Felix Zamenhof, dum sia kvarsemajna restado en Silezio Aŭstra Silezio En (ĉ.) 1912 en Aŭstran Silezion venas Rudolf von Lidl, kiu gvidas kursojn en diversaj lokoj. En 1913 kursojn tie gvidas ankaŭ d-ro Bock, d-ro Laras, Haueisen kaj C. Raszka. En Cieszyn fondiĝas grupo, kies prezidanto estas Rudolf von Liedl. En 1917 Bohumín (Oderberg) vizitas Hugo Steinhauer, kiu faras efikan propagandon por Esperanto.
|
|
Drugi okres 1919-1945 Zakończyła się I wojna światowa, powstało lub odrodziło się wiele nowych krajów w Europie. Cześć Pruskiego Śląska weszła w skład odrodzonej Polski. Śląsk Austriacki został podzielony pomiędzy Polskę i nowopowstałe państwo czechosłowackie. We wszystkich częściach Śląska, należących obecnie do trzech krajów, esperantyści ochoczo zabrali się do działalności. |
Dua periodo 1919-1945 La milito finiĝis kaj fondiĝis aŭ refondiĝis multaj novaj ŝtatoj en Eŭropo. Parto de Prusa Silezio transiris al renaskiĝinta Pollando. Aŭstra Silezio estis dividita inter Pollandon kaj novefonditan ŝtaton Ĉeĥoslovakio. En ĉiuj partoj de Silezio, apartenantaj nun al tri ŝtatoj, esperantistoj entuziasme eklaboris. |
|
Śląsk niemiecki Na Dolnym Śląsku uaktywnili się esperantyści we Wrocławiu, Świdnicy i Strzegomiu. Powstały nowe grupy w Świebodzicach i Wałbrzychu. We Wrocławiu najaktywniej pracuje Maksymilian Mielert, nauczyciel w Gimnazjum Świętego Macieja, które mieściło się w budynku obecnej biblioteki Ossolineum). W gimnazjum tym odbywały się kursy dla dorosłych, powstało także Szkolne Koło esperantystów „Amikaro“. W szkole tej uczyło się esperanta 90 uczniów, a w szkole realnej 82 uczniów. M. Mielert pełnił funkcję prezesa Katolickiej Grupy Esperanckiej „Unueco“ i wygłaszał prelekcje w różnych miastach. To właśnie z jego inicjatywy w dnia 4 października 1919 roku powstała we Wrocławiu Liga Katolików Esperantystów w Niemczech. Do Zarządu tego stowarzyszenia zostali wybrani esperantyści z Wrocławia, Świdnicy i Bydgoszczy. Z tej okazji w kościele Świętego Macieja została odprawiona Msza św. ze śpiewami w języku esperanto i kazaniem, które wygłosił po esperancku ksiądz Edward Becker z Bydgoszczy. W maju 1922 roku kapłan ten przeniósł się do Wrocławia i do końca swego życia aktywnie uczestniczył w katolickim ruchu esperanckim na Śląsku (zmarł w 1930 r.). Podczas I wojny światowej lub zaraz po jej zakończeniu Arnold Behrendt przeprowadził się do Berlina, gdzie został redaktorem „Germana Esperantisto“ i przewodniczącym Niemieckiego Związku Esperantystów (GEA). Powstała Śląska Liga Esperancka z siedzibą we Wrocławiu i lokalnymi jednostkami na terenie całego niemieckiego Śląska. Uaktywniła się młodzież esperancka, która w 1921 r. założyła we Wrocławiu lokalną grupę Związku Młodych Esperantystów Niemieckich. Najaktywniejszymi działaczami młodzieżowymi byli Georg Habellok i Kurt Bujakowski. W dniach 3-5 czerwca 1922 roku odbył się we Wrocławiu 11-ty Niemiecki Kongres Esperancki z udziałem ponad 500 uczestników. Dnia 16-tego czerwca 1924 roku, dzięki staraniom ks. Edwarda Beckera, Radiostacja Wrocław zaczęła nadawanie regularnych cotygodniowych audycji w języku esperanto, które zostały przerwane w 1933 r., po dojściu do władzy nazistów. Od 18 listopada 1925 roku audycje te były retransmitowane przez stację przekaźnikową w Gliwicach. |
Germana Silezio En Malsupra Silezio aktiviĝas esperantistoj en Breslau (Wrocław/Vroclavo), Schweidnitz (Świdnica) kaj Striegau (Strzegom). Fondiĝas novaj grupoj en Freiburg (Świebodzice) kaj Waldenburg (Wałbrzych). En Vroclavo plej aktive laboras Max Mielert, kiu instruas Esperanton en la katolika Matiogimnazio, estas prezidanto de Katolika Esperanto-Grupo „Unueco“ kaj prelegas en diversaj urboj. En Matiogimnazio lernas Esperanton 90 lernantoj, kiuj fondas Esperanto-Rondon „Amikaro“. Laŭ iniciato de Max Mielert la 4-an de oktobro 1919 oni fondas en Vroclavo Ligon de Katolikaj Esperantistoj en Germanujo. Preskaŭ ĉiuj estraranoj estas silezianoj. En la preĝejo „Sankta Matio“ okazas la unua en Silezio Sankta Meso kun esperantlingva prediko de pastro Becker kaj kantoj en la internacia lingvo. En aprilo 1922 pastro Eduard Becker translokiĝas de Bydgoszcz (Bromberg) al Vroclavo kaj ĝis la morto en 1930 aktive partoprenas katolikan Esperanto-movadon en Silezio. Dum la unua mondmilito aŭ tuj post ĝia fino Arnold Behrendt translokiĝis al Berlino, kie fariĝis redaktoro de „Germana Esprantisto“ kaj prezidanto de la Germana Esperanto-Asocio (GEA). Fondiĝas Silezia Esperanto-Ligo kun lokaj grupoj en tuta germana Silezio kaj sidejo en Vroclavo. Aktiviĝis esperantista junuaro, kiu en 1921 fondis en Vroclavo lokan grupon de Asocio de Junaj Germanaj Esperantistoj. La plej aktivaj junularaj agantoj estis Georg Habellok kaj Kurt Bujakowski. En la tagoj 3-6 de junio 1922 okazas en Vroclavo la 11-a Germana
Esperanto-Kongreso kun pli ol 500 partoprenantoj. Dank al klopodoj de pastro
Eduard Becker, la 16-an de junio 1924 Radiostacio Breslau komencas regulajn
ĉiusemajnajn 10-minutajn disaŭdigojn, kiuj estis ĉesigitaj de nazioj ĉ.
1933. De la 18-a de novembro 1925 tiuj disaŭdigoj estis relajse disaŭdigataj
de radiostacio Gleiwitz. |
Przed 23 Światowym Kongresem Esperantystów w Krakowie. w dniach 30 i 31
lipca 1931 roku we Wrocławiu odbył się Przedkongres, z uczestnkami z 10
krajów, interesującym programem i poparciem władz miejskich. W Strzegomiu aktywnie działał Karl Kliem. Oddelegowany do pracy w urzędach skarbowych w Bystrzycy Kłodzkiej i Lwówku Śląskim, założył tam grupy esperanckie. Mieszkając w Bystrzycy Kłodzkiej często odwiedzał uzdrowisko Duszniki-Zdrój i czynił starania o upamiętnienie trzykrotnego pobytu Ludwika Zamenhofa w tym mieście. Kamień pamiątkowy został uroczyście odsłonięty dnia 9 sierpnia 1931 r. |
Antaŭ la 23-a UK en Krakovo, la 30 kaj 31-an de julio 1931 en Vroclavo
okazis la Antaŭkongreso kun partoprenantoj el 10 landoj, alloga programo kaj
subteno de urbaj aŭtoritatoj. En Striegau (Strzegom) tre aktive laboras Karl Kliem, kiu loĝas poste en Habelschwerdt (Bystrzyca Kłodzka) kaj Löwenberg (Lwówek Śl.), kie fondas grupojn. Loĝante dum kelkaj jaroj en Habelschwerdt li ofte vizitadis Bad Reinerz (Duszniki-Zdrój) kaj klopodis pri starigo de Zamenhof-memorŝtono en tiu kuracloko. La memorŝtono estis solene inaŭgurita dimanĉe la 9-an de aŭĝusto 1931. |
Inauguracja kamienia pamiątkowego ku czci Ludwika
Zamenhofa w Dusznikach-Zdroju. Przemawia burmistrz dr Goebel. W głębi pensjonat „Metropole“ (obecnie DW „Rondo“), po prawej pensjonazt „Hubertus“. |
(foto el kolekto de IEM Wien) |
Bardzo aktywnie działali w tym okresie esperantyści w
Jeleniej Górze i okolicznych miejscowościach; w Cieplicach, Sobieszowie,
Kowarach i Kamiennej Górze.
Około 1930 roku Georg Habellok przeprowadził się do Berlina, gdzie został sekretarzem i kierownikiem biura Nimieckiego Związku Esperantystów. Na Górnym Śląsku rozwijali energiczną działalność esperantyści w Bytomiu, Opolu i Raciborzu. W 1919 roku w Opolu uczyli się esperanta trzej młodzi bracia Fethke: Jan, Edmund i Stefan, którzy po dwóch latach przenieśli się z rodzicami do Bydgoszczy. Jan Fethke (pseudonim Jean Forge) był autorem wielu oryginalnych powieści esperanckich i znanym reżyserem filmowym. Przewodniczący grupy opolskiej dr Langer prowadzi w roku 1922 kurs dla pocztowców. W Opolu powstała Grupa Esperantystów Policjantów i Grupa Esperantystów Robotników, a w Bytomiu Towarzystwo Esperantystów Katolików i Miłośników Pokoju "Frateco" (Braterstwo). Nauczyciel Walter Knopf prowadził kursy w szkole realnej. W Raciborzu zaś nauczał esperanta Klemens Wieczorek. W latach 1933-1934 we Wrocławiu znajdowała się siedziba Esperanckiej Ligi Niewidomych dla Niemiec (EBLOGO), której przewodniczył Adols Selten. Przed Olimpiadą odbywającą się w 1936 r. w Berlinie, szef Gestapo wydał dekret na mocy którego do dnia 15-tego lipca tego roku wszystkie organizacje esperanckie musiały zaprzestać swej działalności. Ruch esperancki na niemieckim Śląsku zamarł. Pamiątkowy głaz z Dusznik-Zdroju ukryto w głębokim lesie. Esperantyści mieli nadzieję, że nazizm przeminie i pomnik stanie ponownie w Parku Zdrojowym, co stało się faktem po zakończeniu II wojny światowej i naszym polskim powrocie na Ziemie Piastowskie. |
Tre aktive laboras esperantistoj en Hirschberg (Jelenian
Góra) kaj en najbaraj lokoj: Bad Warmbrunn (Cieplice), Landeshut (Kamienna
Góra), Schmiedeberg (Kowary) kaj Hermsdorf (Sobieszów).
Ĉirkaŭ 1930 Georg Habellok translokiĝis al Berlino, kie fariĝis
sekretario kaj oficejestro de la Germana Esperamto-Asocio. En la jaroj 1933-1934 en Vroclavo estis sidejo de Esperantista Blindula
Ligo por Germanujo (EBLOGO), kies prezidanto estis Adolf Selten. |
|
Śląsk polski W polskiej części Śląska aktywnie działały grupy esperanckie w Brzezince, Chorzowie, Dąbrówce Małej, Janowie, Katowicach, Królewskiej Hucie połączonej z Chorzowem w 1934 r., Lipinach, Nowej Wsi, Roździeniu, Szopienicach i Wielkich Hajdukach. Ze szczególną ofiarnością prowadzili działalność na rzecz popularyzacji esperanta: Emil Kołodziej z Królewskiej Huty i Jan Tichawski z Katowic, który w 1929 roku zakłada wydawnictwo „Mondlingvo“. Ukazał się podręcznik Jana Tichawskiego ze słownikiem esperancko-polsko-niemieckim i wyjaśnieniami gramatycznymi w języku polskim i niemieckim, przeznaczony dla mieszanej ludności Śląska. W 1931 r. Wydawnictwo „Mondlingvo“ wydało trzy publikacje Ludwika Krysty: Marionetaj ludoj, ilia prezentado, kaj unu „Terpoma tragedio“; Pri la prononcado de Esperanto i La senvola svatanto. Unuakta teatraĵo kun kanto de „Krystalo“. Podczas gdy w niemieckiej części Śląska energicznie rozwijał się
katolicki ruch esperancki, w polskiej części natrafiał na liczne przeszkody.
Aby przełamać tę obojętność bardzo aktywnie pracował ksiądz Paweł Janik,
który urodził się w 1895 r. w Haatsch (obecnie Hať na Śląsku Czeskim),
studiował teologię we Wrocławiu i został wyświęcony przez kardynała
Bertrama. Pracował jako wikary w Nędzy, Łagiewnikach Śląskich, Tarnowskich
Górach i Chorzowie. Około 1928 r. ksiądz Janik założył Dział Propagandowy
Polskiej Katolickiej Unii Esperanckiej (PKUE), który był filią
Międzynarodowej Katolickiej Unii Esperanckiej (IKUE), lecz nie stanowił
samodzielnej organizacji polskich esperantystów katolików. Na temat
założenia takiej organizacji ksiądz P. Janik dyskutował w 1929 r. z księdzem
Georgesem Ramboux z Paryża, redaktorem czasopisma „Espero Katolika“. Jednak
w 1930 roku ksiądz P, Janik został niespodziewanie powołany na proboszcza
nowoutworzonej parafii w Świerklanach. Z powodu nawału pracy związanej z
tworzeniem tej parafii i budową kościoła, dopiero w 1938 r. udało mu się
powołać Polską Katolicką Ligę Esperancką z siedzibą w Świerklanach, której
działalność po roku przerwała druga wojna światowa. Drugim ośrodkiem
katolickiego ruchu esperanckiego na polskim Śląsku była Nowa Wieś, która
obecnie stanowi część Rudy Śląskiej. Działało w niej Katolickie Koło
Esperantystów. Liczne kursy esperanta prowadziła tutaj Klara Borzykowska. |
Pola Silezio En la pola parto de Silezio vigle agas Esperanto-grupoj en Brzezinka, Chorzów (Chorzow), Dąbrówka Mała, Janów, Katowice (Kattowitz), Królewska Huta (Königshütte), Lipiny, Nowa Wieś (Neudorf), Roździeń (Rosdzin), Szopienice (Schoppinitz) kaj Wielkie Hajduki (Neu Hajduk). Kun granda oferemo laboras por Esperanto Emil Kołodziej el Królewska Huta kaj Jan Tichawski el Katowice, kiu fondis en 1929 eldonejon „Mondlingvo“. Aperis lernolibro de Tichawski kun Esperanta - pola - germana vortaro kaj pollingvaj kaj germanlingvaj gramatikaj klarigoj, destinita por miksita loĝantaro de Silezio. En 1931 Eldonejo „Mondlingvo“ eldonis tri publikaĵojn de Ludwik Krysta: „Marionetaj ludoj, ilia prezentado, kaj unu Terpoma tragedio“; „Pri la prononcado de Esperanto“ kaj „La senvola svatanto. Unuakta teatraĵo kun kanto de Krystalo“. Dum en la germana parto de Silezio disvolviĝis vigla katolika
Esperanto-movado, en la pola parto ĝi trovadis multajn obstaklojn. Por rompi
tiun indiferentecon tre fervore agis pastro Janik, kiu naskiĝis en 1895 en
Haatsch (nun Hať en Ĉeĥa Silezio), studis teologion en Breslau kaj estis
presbiterigita de kardinalo Bertram. Kiel vikario li deĵoris en Nędza,
Łagiewniki Śląskie (Hohenlinde), Tarnowskie Góry (Tarnowitz) kaj Chorzów.
Ĉirkaŭ 1928 pastro Janik fondis Propagandan Fakon de Pola Katolika Unuiĝo
Esperantista (PKUE), kiu estis filio de Internacia Katolika Unuiĝo
Esperantista (IKUE), sed ne estis memstara societo de polaj katolikaj
esperantistoj. Pri fondo de tia organizo li diskutis en 1929 kun pastro
Georges Ramboux el Parizo, redaktoro de „Espero Katolika“. Tamen en 1930
pastro Janik fariĝis paroĥestro de novestablita paroĥo Świerklany
(Schwierklan). Pro multaj okupoj ligitaj kun konstruado de preĝejo, nur en
l938 li sukcesis fondi Pollandan Katolikan Ligon Esperantistan kun sidejo en
Świerklany, kies agadon post unu jaro rompis la dua mondmilito. Ekde 1930 en
Nowa Wieś (nun parto de Ruda Śl.) vigle agis Katolika Esperanto-Rondo, kie
gvidis multajn kursojn Klara Borzykowska. |
|
Śląsk czeski Ludwig Krysta działał w podzielonym Cieszynie propagując esperanto w obu częściach miasta i prowadząc kursy dla ludności polskiej i niemieckiej. Na Śląsku Czeskim ruch esperancki początkowo rozwijał się głównie wśród ludności niemieckiej, ale powstają także czeskie i polskie grupy esperanckie. L. Krysta założył w 1931 roku Regionalną Ligę Esperancką, w której współpracują esperantyści należący do trzech narodowości: Czesi, Niemcy i Polacy. W tym samym roku śląski aktywista Antonin Slanina opuszcza Śląsk, aby aktywnie działać na rzecz esperanta w północnych Czechach i Pradze. Dnia 8 maja 1927 roku odbyło się pierwsze spotkanie esperantystów na szczycie Czantorii w Beskidzie Śląskim zorganizowane przez czeskich esperantystów. Uczestniczyli w nim Czesi, Niemcy, Polacy, Słowacy i Węgrzy, łącznie 111 osób. Spotkanie prowadził Ludwik Krysta. Spotkania na Czantorii odbywały się odtąd corocznie aż do roku 1938. Po drugiej wojnie światowej odnowiono tę tradycję w 1948, ale w okresie stalinizmu bezpośrednie rozmowy Polaków i Czechów na szczycie Czantorii nie były możliwe. W 1937 roku małżeństwo Eryka i Henryk Seppikowie z Estonii przez kilka miesięcy propagowali esperanto i prowadzili kursy na Czeskim Śląsku, w miejscowościach: Bohumin, Doubrava, Lazy, Moravská Ostrava, Orlová, Petřvald, Slezká Ostrava, Třinec i Vítkovice. Łącznie uczestniczyło w tych spotkaniach (kursy, prelekcje, lekcje pokazowe, uroczystości zakończenia kursów) ponad 11.000 osób. Ich praca bardzo wzmocniła ruch esperancki w tym regionie, dlatego też po drugiej wojnie światowej znakomicie się tutaj rozwinął, podczas gdy w pozostałej części Śląska odradzał się niestety z wielkim trudem. |
Ĉeĥa Silezio Ludwik Krysta agas en duonigita Cieszyn (Tešín Teschen) propagante
Esperanton en ambaŭ partoj de la urbo kaj gvidante kursojn por pola kaj
germana loĝantaro. En Ĉeĥa Silezio la movado disvolviĝis komence ĉefe inter
germana loĝantaro, sed fondiĝis ankaŭ ĉeĥaj kaj polaj Esperanto-grupoj.
Ludwik Krtysta fondis en 1931 Regionan Esperanto-Ligon, en kiu amike
kunlaboris esperantistoj apartenantaj al tri naciecoj: ĉeĥoj, germanoj kaj
poloj. En la sama jaro silezia aktivulo Antonin Slanina forlasas Silezion,
por aktive poresperante agi en norda Bohemio kaj Praho, |
|
Druga wojna światowa i jej konsekwencje Nadszedł wrzesień 1939 r. W miesięczniku „Esperanto“, organie Światowego Związku Esperantystów, czytamy: „Ponownie szaleje wojna. Zaledwie znikły ślady poprzedniej i wydawało się ostatniej wojny; złośliwe fatum ponownie ciągnie ludzkość ku przepaści. Jak my esperantyści winniśmy się ustosunkować do tych wydarzeń zmieniających świat i społeczeństwo? Pamiętajmy, że nasz ruch kwitnący w Niemczech, Austrii i Czechosłowacji został zdruzgotany przez reżym narodowosocjalistyczny. Za pomocą broszur rozpowszechnianych w milionach egzemplarzy, nasz ruch był oczerniany. Wielu niemieckich esperantystów było prześladowanych, niektórzy do dziś znajdują się pod policyjnym dozorem. Dalsze sukcesy tego reżymu wymazałyby naszą sprawę całkowicie. Nasz stosunek nie może być inny, niż pragnienie, aby zatriumfowało prawo i sprawiedliwość dla wszystkich! Podczas gdy grzmią działa i wyje propaganda w eterze, my esperantyści
pozostajemy w przekonaniu o słuszności naszych usiłowań. Miejmy silną
nadzieję, że po obecnych działaniach wojennych zrealizuje się to, co wyraził
nasz mistrz Józef Raška, niezmordowany aktywista z regionu Ostrawy, aresztowany 16 sierpnia 1941 r. za udział w podziemnym ruchu oporu, był więziony w Nowym Jičinie. Morawskiej Ostrawie, Opawie, Mirovie i Wrocławiu. Po długotrwałych torturach został rozstrzelany we Wrocławiu 16 kwietnia 1943 r. Mimo prześladowań podczas wojny odbywało się potajemne nauczanie esperanta. W 1983 r. spotkałem człowieka, który chociaż nie był esperantystą, ale znał na pamięć modlitwę „Ojcze nasz“ w tym języku, której się nauczył od współwięźniów podczas pobytu w obozie koncentracyjnym. Jaki był wojenny i powojenny los esperantystów śląskich? Klemens Wieczorek z Raciborza, który już w 1935 roku mieszkał w Görlitz, w 1946 r. mieszkał w Löbau (Saksonia). Ernest Gaffert, esperantysta z Opola, zmarł 8 maja 1942 r. w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Max Mielert z Wrocławia zmuszony do opuszczenia Śląska, mieszkał w Bambergu i Monachium († 1959). Josef Kunert z Opawy przebywał w 1946 r. w obozie dla uchodźców w Obermedlingen. A inni? Teraz inaczej widzimy problem wysiedlenia Ślązaków pochodzenia niemieckiego, ale w 1945 r., po ponad pięcioletnim okrutnym prześladowaniu narodów słowiańskich, panowały powszechnie niesprawiedliwe postawy odwetu wobec narodu niemieckiego jako całości. Polscy intelektualiści, którzy mogliby apelować o humanizm i szacunek dla wczorajszych wrogów, w większości wyginęli w nazistowskich i sowieckich obozach koncentracyjnych, a prości ludzie czasami naśladowali nazistowskie i sowieckie metody, które obserwowali w ciągu pięciu minionych lat. |
La dua mondmilito kaj ĝiaj sekvoj Venas septembro 1939. En „Esperanto“ de UEA ni legas: „Ree furiozas milito. Apenaŭ malaperis la postsignoj de la pasinta kaj esperita lasta milito; malica sorto ree tiris la homaron en abismon. Kiel ni esperantistoj rilatu al ĉi tiuj okazantaĵoj ŝanĝantaj mondon kaj socion? Ni memoru, ke nia movado florinta en Germanlando, Aŭstrio kaj en Ĉeĥoslovakio estis detruita per la reĝimo naci-socialista. Per broŝuroj disvastigitaj en milionoj da ekzempleroj, nia movado estis insultata. Multaj samideanoj germanaj estis persekutitaj, ja iuj ankoraŭ nun troviĝas sub polica observo. Plia sukceso de tiu ĉi reĝimo forviŝus nian aferon entute. Nia sinteno ne povas esti alie ol deziri, ke triumfu la rajto kaj justeco por ĉiuj! Dum tondras la kanonoj kaj bruas la propagando tra la etero, ni
esperantistoj restu konvinkitaj pri la utileco de nia klopodado. Ni firme
esperu, ke post la nuna militado realiĝos tio, kion diris nia majstro: Josef Raška, nelacigebla aktivulo en Ostrava-regiono, arestita la 16-an
de aŭgusto 1941 pro sekreta defdenda movado kaj malliberigata en Nový Jičin,
Moravská Ostrava, Opava, Mírov, Breslau estis post longa turmentado
ekzekutita en Breslau la 16-an de aprilo 1943. |
|
Orać bruzdę i siać nadzieję Na Górnym Śląsku, jak tylko skończyła się okrutna wojna, rozpoczęli działalność: Emil Kołodziej, Franciszek Mikunda i Jan Tichawski. Na Czeskim Śląsku uaktywnili się ponownie: Stanisław Chaloupka, Józef Dvořaček, Antonin Glet, Józef Hanzelka. Alfons Kermel, Alojzy Kubala, Jan Taraba, Vladimír Slaný i wielu, wielu innych. Na pozbawiony esperantystów Dolny Śląsk przybyło kilku esperantystów z innych regionów : Janina Ender, Jakub Garbar, Eugeniusz Matkowski, Eugeniusz Misiurewicz, Józef Popiołek, Roman Sakowicz i Marian Tyszkiewicz. Przybyli, aby zgodnie ze wskazaniami wybitnego francuskiego esperantysty Teofila Carta (1855-1931), orać bruzdę i siać nadzieję. Bardzo silny ruch esperancki na Górnym Śląsku oraz na Śląsku Czeskim wymaga osobnego opracowania. Dlatego tutaj zostanie przedstawiony wyłącznie powojenny ruch esperancki na Dolnym Śląsku. |
Fosi la sulkon kaj semi esperon En Supra Silezio, tuj kiam finiĝis la krueala milito, rekomencis agadon Emil Kołodziej, Franciszek Mikunda kaj Jan Tichawski. En Ĉeĥa Silezio ree aktiviĝis: Stanislav Chaloupka, Josef Dvořáček, Antonin Glet, Josef Hanzelka, Alfons Kermel, Alois Kubala, Jan Taraba, Vladimír Slaný kaj multaj, multaj aliaj. En senesperantigitan Malsupran Silezion venis kelkaj esperantistoj el aliaj regionoj (Janina Ender, Jakub Garbar, Eugeniusz Matkowski, Eugeniusz Misiurewicz, Józef Popiołek, Roman Sakowicz kaj Marian Tyszkiewicz), por konforme al vortoj de la elstara franca esperantisto Teofilo Cart (1855-1931), fosi la sulkon kaj semi esperon. Tre forta Esperanto-movado en Supra Silezio kaj en Ĉeĥa Silezio bezonas apartan prilaboron, tial etos prezentita nur postmilita esperantista movado en Malsupra Silezio. |
|
Trzeci okres: 1945-1955 Skończyła się okrutna wojna. Esperantyści powrócili do domu z wojska, obozów koncentracyjnych, prac przymusowych. Nie od razu mieli możliwość rozpoczęcia esperanckiej działalności. Musieli odbudować swoje domy, ukończyć przerwane studia, znaleźć nową pracę. Wielu szukało zaginionych członków rodziny. Niektórym udało się połączyć z rodziną, drudzy boleśnie przeżywali wiadomość o utracie bliskich (np. Jakub Garbar, którego żona i dzieci zostały zamordowane w Treblince). Wielu musiało porzucić swe domy na kresach i zacząć życie od nowa na Dolnym Śląsku. Jakub Garbar, po powrocie z zesłania na Syberii, osiedlił się w Jeleniej Górze i tu w roku 1947 powstaje pierwszy na Dolnym Śląsku Oddział Związku Esperantystów w Polsce. Prezesem został Stefan Górka, a sekretarzem Jakub Garbar. W tym samym roku w Wałbrzychu kursy esperanta prowadzi Eugeniusz Matwiejczuk (Matkowski). We Wrocławiu nawiązują ze sobą kontakty esperantyści przybyli z różnych stron i zakładają nieformalne koło esperantystów. Na kolejnym zebraniu w dniu 14 lutego 1948 prezesem koła esperantystów został Józef Popiołek, sekretarzem Eugeniusz Misiurewicz, a członkiem Zarządu Jacek Piątkowski, jednocześnie wystąpiono do Zarządu Głównego Związku Esperantystów w Polsce z siedzibą w Warszawie z wnioskiem o powołanie oddziału ZEP we Wrocławiu. Zebranie założycielskie Oddziału Wrocławskiego Związku Esperantystów w Polsce odbyło się w dniu 18 marca 1948 roku. Członkami założycielami byli: Janina Ender, Stefan Frejtak, Lechosław Gwiazdowski, Stanisław Michalkiewicz, Józef Mielcarek, Eugeniusz Misiurewicz, Ryszard Nowakowski, Bogdan Opolski, Jacek Piątkowski, Urszula Przybyło, Kazimierz Raczko, Zygmunt Sagan i Mieczysław Sambor. Przewodniczącym został inż. Eugeniusz Misiurewicz - nauczyciel w Technikum Budowy Silników, wiceprzewodniczącym Jacek Piątkowski, sekretarzem Kazimierz Raczko, skarbnikiem Stanisław Michalkiewicz, członkiem Zarządu Stefan Frejtak. Siedzibą Oddziału była prywatna Biblioteka „Książka na Śląsk“ Sergiusza Kazanowicza (Rynek 50). W 1948 roku zorganizowano 3 kursy języka esperanto, które prowadzili Eugeniusz Misiurewicz i Tadeusz Jarzębowski, student astronomii, który na drugim Walnym Zebraniu zostaje przewodniczącym Oddziału.
|
Tria periodo: 1945-1955 Finiĝis la kruela milito. Sileziaj esperantistoj revenadis hejmen de militservo, koncentrejoj, devigaj laboroj. Ili ne tuj havis eblecon okupiĝi pri poresperanta laboro. Kelkaj devis rekonstrui siajn domojn, kelkaj fini interrompitan lernejon aŭ studojn, kelkaj devis trovi novan laborlokon. ĉar ne eblis reveni al antaŭmilita. Multaj serĉis malaperintajn familianojn, kelkaj sukcesis ilin trovi kaj kuniĝi, kelkaj dolore travivis informon, ke ilia edzpartnero, infanoj kaj aliaj parencoj pereis dum la milito (ekzemple: Jakub Garbar, kies edzino kaj infanoj estis murditaj en Treblinka). Multaj devis forlasi siajn domojn en iama orienta Pollando kaj komenci vivon denove en Malsupra Silezio. Jakub Garbar, post reveno el ekzilo en Siberio, setliĝis en Jelena Góra kaj tie en 1947 fondiĝis la unua en Malsupra Silezio filio de la Asocio de Esperantistoj en Pollando. Ĝia prezidanto fariĝis Stefan Górka kaj sekretario Jakub Garbar. En la sama jaro kursojn de Esperanto en Wałbrzych gvidis Eugeniusz Matwiejczuk (Matkowski). En Vroclavo esperantistoj alvenintaj el diversaj regionoj ekligas kontaktojn kaj fondas neformalan esperantistan rondon. Dum laŭvica kunveno, la 14-an de februaro 1948, kiel prezidanto de la esperantista rondo estis elektita Józef Popiołek, kiel sekretario Eugeniusz Misiurewcz, kaj estrarano Jacek Piątkowski, samtempe oni elpaŝis al la Ĉefa Estraro de AEP en Varsovio por ricevi permeson fondi filion de AEP en Vroclavo. Fonda kunveno de Vroclava Filio de la Asocio de Esperantistoj en Pollando okazis la 18-an de marto 1948. Membroj-fondintoj estis: Janina Ender, Stefan Frejtak, Lechosław Gwiazdowski, Stanisław Michalkiewicz, Józef Mielcarek, Eugeniusz Misiurewicz, Ryszard Nowakowski, Bogdan Opolski, Jacek Piątkowski, Urszula Przybyło, Kazimierz Raczko, Zygmunt Sagan kaj Mieczysław Sambor. Prezidanto fariĝis inĝ. Eugeniusz Misiurewicz ‒ instruisto en Teknikumo pri Motorkonstruado, vicprezidanto Jacek Piątkowski, sekretario Kazimierz Raczko, trezoristo Stanisław Michalkiewicz, estrarano Stefan Frejtak. Sidejo de la filo fariĝus privata Biblioteko •Libro por Silezio“ de Sergiusz Kazanowicz (Rynek 50). En 1948 oni organizis 3 kursojn de la lingvo Esperanto, kiujn gvidis Eugeniusz Misiurewicz kaj Tadeusz Jarzębowski ‒ studento pri astronomio, kiu dum la dua Ĝenerala Kunveno fariĝis prezidanto de la Filio. |
|
W dniu 19 czerwca 1948 roku w Dusznikach-Zdroju odbyło się ponowne odsłonięcie kamienia pamiątkowego ku czci Ludwika Zamenhofa, Około 1935 roku ktoś ukrył go w lesie. Aktualne władze Dusznik nie wiedziały, gdzie był postawiony w 1931 roku, dlatego postawiono go w innym miejscu przy ulicy Zdrojowej. | La 19-am de junio 1948 en Duszniki-Zdrój (iama Bad-Reinerz) oni denove malkovris memorŝtonon honore al Ludoviko Zamenhof. Ĉirkaŭ 1935 iu kaŝis ĝin en arbaro. Aktualaj urbaj aŭtoritatoj ne sciis, kie ĝi ests starigita en 1931 kaj oni starigis ĝin en alia loko ĉe la strato Zdrojowa. |
W tym samym roku w dniu 3 października podobny kamień odsłonięto w Jeleniej Górze. Na tę okazję przybyło wielu gości z całego kraju, między innymi Ludwik Zaleski-Zamenhof - wnuk twórcy esperanta i adwokat Roman Sakowicz z Nowej Soli - delegat Powszechnego Związku Esperantystów na Polskę. Jedna z ulic Jeleniej Góry została przemianowana wówczas na ulicę Zamenhofa, a druga na ulicę Antoniego Grabowskiego - genialnego tłumacza „Pana Tadeusza“ na język esperanto. | Samjare similan ŝtonon oni malkovris en Jelenia Góra. Ĉiokaze alvnis mulltaj gastoj el tuta lando, interaliaj Ludoviko Zaleski-Zamenhof - nepo de la kreinto de Esperanto kaj advokato Roman Sakowicz el Nowa Sól ‒ delegito de la Universala Esperanto Asocio por Pollando. Unu el stratoj de Jelenia Góra estis alinomigita je Zamenhof-strato, kaj la dua je Antoni Grabwski-strato ‒ genia tradukinto de „Sinjoro Tadeo“ en Esperanton. |
|
|
Solena malkovro de memorŝtono en Jelenia Góra, 3.10.1948, kun Ludwik Zaleski-Zamenhof (la nepo) |
Memorŝtono en Jelenia Góra 1950 |
Dnia 19 września 1948 roku odbyło się polsko-czeskie spotkanie
esperantystów na szczycie Śnieżki. Polskiej grupie przewodniczył Jakub
Garbar, a czeskiej Stanislav Knížek z Liberca.
W 1949 roku Jakub Garbar przeprowadza się do Wrocławia i energicznie włącza się do działalności Wrocławskiego Oddziału ZEP i w dniu 24 czerwca zostaje jego przewodniczącym. Dnia 6 maja 1949 roku Jakub Garbar występuje w Pradze z prelekcją o Polsce na wieczorze organizowanym przez Praski Klub Esperantystów pod patronatem polskiej ambasady. Siedziba Oddziału Wrocławskie ZEP mieści sie kolejno w Bibliotece „Książka na Śląsk“, w „Klubie Energetyka“ przy ulicy Łowieckiej 12/14, budynku PKP przy ulicy Świerczewskiego 104 (obecnie Piłsudskiego, hotel „Sofia“), a od 1952 do 2012 roku esperantyści wrocławscy byli gospodarzami 3-pokojowego lokalu przy ulicy Dubois 3. W pierwszym pionierskim okresie aktywnie działają Robert Czechowski, Jakub Garbar, Jerzy Jabłonowski, Tadeusz Jarzębowski, Stanisław Michalkiewicz, Eugeniusz Misiurewicz, Jacek Piątkowski, Mieczysław Pisarski. Ruch esperancki swobodnie rozwijał się tylko do 1950 roku. Po komunistycznym puczu w Czechosłowacji i zmianach we wszystkich krajach tzw. obozu socjalistycznego nastąpiły ponure czasy dla ruchu esperanckiego. Pod naciskiem służby bezpieczeństwa stopniowo likwidują się wszystkie lokalne i krajowe stowarzyszenia esperanckie na obszarze od Łaby do Władywostoku. Pozostaje jedynie Zarząd Główny Związku Esperantystów w Warszawie i jeden oddział terenowy we Wrocławiu. Tylko dzięki wrodzonemu sprytowi Jakuba Garbara udało się przeciągnąć sprawę likwidacji Oddziału aż do roku 1955, kiedy to władze zmieniły nieco swój negatywny stosunek do ruchu esperanckiego. |
La 19-an de septembro 1948 okazis pola ĉeĥa esperantista renkonto sur
montpinto de Śneżka. La polan grupon prezidis Jakub Garbar kaj la ĉeĥan
Stanislav Knížek el Liberec. En 1949 Jakub Garbar translokiĝas al Vroclavo kaj energie aliĝas al agado de la Vroclava Filio de AEP kaj la 24-an de junio fariĝas ĝia prezidanto. La 6-an de majo 1949 Jakub Garbar prelegis pri Pollando en Prago dum vespero organizata de Praga Esprantista Klubo sub patroneco de la pola ambasado. Sidejo de la Vroclava Filio de AEP troviĝas laŭvice en la Biblioteko „Libro por Slezio (Rynek 50), en la „Klubo de Energetikisto“ ĉe la strato Łowiecka 12/14, fervojista domo ĉe la strato Świerczewskiego 104 (nun Piłsudskiego, hotelo „Sofia“) kaj de 1952 ĝis 2012 vroclavaj esperantisoj okupis triĉambran ejon ĉe la strato Dubois 3. En unua pionira periodo akvive agas Robert Czechowski, Jakub Garbar, Jerzy Jabłonowski, Tadeusz Jarzębowski, Stanisław Michalkiewicz, Eugeniusz Misiurewicz, Jacek Piątkowski, Mieczysław Pisarski. Esperantista movado libere disvolviĝis nur ĝis 1950. Post komunista puĉo en Čeĥoslovakio kaj politikaj ŝąnĝoj en ĉiuj landoj de tn. socialisma tendaro venis sombra periodo por esperantista movado. Sub premo de sekureca servo unu post la alia likvidiĝas ĉiuj lokaj kaj landaj esperantistaj societoj sur teritorio de Elbo ĝis Vladivostoko. restas nur la Čefa Estraro de AEP en Varsovio kun unu loka filio ĝuste en Vroclavo. La Ĉefan Estraron on intencis likvidi tuj post likvido de ĝia lasta filio. Nur dank' al denaska sprito de Jakub Garbar oni sukcesis prokrasti lilvidon de la filio ĝis la jaro 1955, kiam komunistaj aŭtorotatoj iom ŝnĝis sian negativan sintenon al esperantista movado |
|
Czwarty okres: 1956-1989 Stopniowo zaczęły się reaktywować oddziały związku, który zmienił swą
nazwę na Polski Związek Esperantystów. Powstają Oddziały w Bystrzycy
Kłodzkiej, Dzierżoniowie, Jeleniej Górze, Kłodzku, Legnicy Świdnicy i
Wałbrzychu. W 1962 roku Wrocław staje się centrum młodzieżowego ruchu esperanckiego w
Polsce. Tu mieści się siedziba Zarządu Głównego Polskiej Młodzieży
Esperanckiej - Sekcji Młodzieżowej PZE i tu jest redagowany młodzieżowy
miesięcznik “Tamen“. Ta energiczna działalność młodych esperantystów nie
podoba się służbie bezpieczeństwa, która postanawia pozbawić tę grupę
przywódcy, którym był Adam Pleśnar - przewodniczący ZG Polskiej Młodzieży
Esperanckiej. W 1964 roku Adam Pleśnar zostaje aresztowany i na podstawie
paragrafu o przechowywaniu druków szczególnie niebezpiecznych dla państwa w
trudnym okresie odbudowy zostaje skazany na dwa lata więzienia. Esperancka
działalność młodzieżowa we Wroclawiu stopniowo zamiera. |
Kvara periodo: 1956-1989 Iom pst iom komencis reaktiviĝi malnovaj filioj de la asocio, kiu ŝanĝŝis sina nomon je Pola Esperanto-Asocio, En Malsupra Silezio fondiĝas filioj en Bystrzyca Kłodzka, Dzerżoniów, Jelenia Góra, Kłodzko, Legnica, Świdnica kaj Wałbrzych. En 1960 prezidano de la Vroclava Filio fariĝas Aleksy Lasiński ‒ redaktoro de la Pola Radio, kiu antaŭmilite aktive popularigis Esperanton en Kalisz. En majo 1961 en Vroclavo okazis XVI Tutpollanda Esperantista Kongreso, kiun partoprenis 650 personoj el Pollando kaj kelkaj eksterlandanoj. Ĝi estis la plej granda landa kongreso de polaj esperantistoj. Tiutempe en malsuprasilezia esperantista movado aktive agis Mikołaj Babiak, Teodor Konopka, Janina Korytowska, Aleksy Lasiński, Maria Ogorzały, Adam Pleśnar, Jan Smykalski, Jan Szurman, Tyburcjusz Tyblewski, Edward Wojtakowski, Danuta Zając. Eugeniusz Zagórowski kaj multaj aliaj fervoraj agantoj. En 1962 Vrockavo fariĝas centro de junulara esperantista movado en Pollando, Tie troviĝas sidejo de Ĉefa Estraro de la Pola Esperanto-Junularo ‒ junulara sekcio de la Pola Esperanto-Asocio kaj tie estas redaktata junulara monatrevuo „Tamen“. Tiu energia agdo de junaj esperantistoj ne plaĉis al sekureca servo, kiu decidis senigi tiun grupon de ĝia gvidanto Adam Pleśnar - prezidanto de la Pola Esperanto-Junukaro .En 1964 Adam Pleśnar estis arestita kaj surbaze de paragrafo pri posedo de presaĵoj precipe danĝeraj por ŝtato en malfacila periodo de rekonstruado, estis kondamnita je du jaroj de malliberejo. Junulara esperantista agado en Vroclavo iom post iom estingiĝas. |
|
|
|
|
W 1962 roku zaczyna się okres kontaktów z esperantystami
zagranicznymi, kiedy to 60 osobowa grupa śląskich esperantystów uczestniczy
w imprezie esperanckiej w Budapeszcie. W 1963 roku liczna grupa uczestniczy
w Światowym Kongresie Esperantystów w Sofii i młodzieżowym Kongresie w
mieście Wraca (Bułgaria). Na przełomie1964 i 1965 roku w Karpaczu odbywa się
międzynarodowe esperanckie seminarium młodzieżowe, w którym uczestniczy duża
grupa młodzieży zagranicznej oraz młodzieży z Wrocławia. W 1965 roku w
Jeleniej Górze odbywa się V Międzynarodowy Tydzień Geograficzny
zorganizowany przez tamtejszy Oddział PZE wspólnie z Międzynarodowym
Związkiem Geografów Esperantystów.
W seminarium w Karpaczu uczestniczył także Edward Wojtakowski ze swą narzeczoną Wandą Knobloch. Wypytywali oni uczestników z Bułgarii i Węgier jakie są możliwości przyjazdu do Polski z ich krajów. Po powrocie do Wrocławia Edward Wojtakowski przedstawił Zarządowi pomysł organizacji międzynrodowych wczasów esperankich w Sudetach, a Wanda Knobloch, która pełniła funkcję skarbnika Zarządu, zaproponowała Międzgórze, gdzie przed kilkoma laty uczestniczyła w obozie dla działaczy harcerskich. Pierwsze wczasy odbyły się w dniach 4-17 paździenika 1965 roku, gdyż tylko taki termin już po sezonie turystycznym zaproponoała Dyrekcja FWP w Lądku-Zdroju, która administrowała ośrodkiem w Międzygórzu. Niespodziewanie dla wszystkich te pierwsze wczasy zakończyły się wielkim sukcesem. Uczstniczyło 160 osób z 8 krajów w tym duża grupa młodzieży esperanckiej z Bułgarii. Spodobało się to Dyrekcji FWP i wczasy esperackie na stałe zagościły w uroczym Międzygórzu. Wczasy organizowane przez Fundusz Wczasów Pracowniczych były wówczas chętnie dofnansowywane przez zaklady pracy, a emeryci i renciści otrzymywali raz w roku kilkudziesięcioprocentową zniżkę. Wówczas polskim esperantystom władze przeważnie odmawiały paszportów, dlatego wczasy w Międzygórzu były jedyną okazją do bezpośrednich kontaktów z esperantystami zagranicznymi. |
En la jaro1962 komenciĝas periodo de kontaktoj kun
eksterlandaj esperantistoj, kiam 60 persona grupo de sileziaj esperantistoj
partoprenis Esperanto-Kongreson en Budapeŝto. En 1963 multnombra grupo
partopremis la Universalan Esperanto-Kongreson en Sofio kaj junularan
TEJO-kongreson en Vraca. De 26.12.1964 ĝis 3.01.1995 okazis internacia
esperantista junulara seminario, kiun partoprenis junularo el
Bulgario, Hungario, kaj Vroclavo organizata de la Pola Esperanto-Junularo.
En 1965 en Jelenia Góra okazis la 5-a Internacia Geografa Semajno orgnizita
de loka filio de PEA kaj Internacia Asocio de Geografoj Esperantistoj. Seminarion en Karpacz partoprenis ankaŭ Edward Wojtakowski kun sia fianĉino Wanda Knobloch. Ili demandis partoprenantojn el Bulgario kaj Hungario pri eblecoj vojaĝi al Pollano el iliaj landoj. Reveninte Vroclavon Edward Wojtakowski prezentis al estraro ideon organizi internacian esperantistan feriadon en Sudetoj.Wanda Knobloch, kiu estis trezoristino en la estraro, proponis Międzygórze, kie antaŭ kelkaj jaroj partoprenis tendaron por skoltaj aktivuloj. La unua feriado okazis en la tagoj 4-17 de oktobro 1965, ĉar nur tiun
periodon, jam post turisma sezono, proponis al ni Direkcio de FWP en
Lądek-Zdrój, kiu administris pri fericentro en Międzygórze. Neatendite por
ĉiuj, tiu unua feriado ege sukcesis. Partoprenis 160 personoj el 8 landoj,
en tio granda grupo de esperantista junuularo el Bulgario. Tio ekplaĉis al
la direkcio de FWP kaj esperanta feriado porkonstante ekgastis en la ĉarma
Międygórze. Feriadoj organizataj de la Sindikata Feria Entrepreno FWP estis
volonte subvenciataj de laborentreprenoj. Emetitoj kaj pensiuloj ricevadis
unufojare kelkdekprocentan rabaton. Tiutempe polaj aŭtoritatoj plejofte
rifuzis doni pasportojn, tial feriado en Międzygórze estis sola okazo al
senperaj kontaktoj kun eksterlandaj esperantistoj.
|
Uczestnicy I Międzynarodowych Wczasów Esperankich w Międzygórzu 4-17.09.1965 |
W latach 1965 - 1989 odbyły się 34 dwutygodnowe turnusy pod
nazwą „Złota Polska Jesień“ i „Esperanto hejme“ w ośrodku wczasowym FWP w
Międzygórzu. We wczasach tych uczestniczyło łącznie ponad 10 tysięcy osób z
kilkudziesięciu krajów. Turnus “Esperanto hejme“ odbywał się w sierpniu i
był przeznaczony dla rodziców z dziećmi. W roku 1989 w 25 jubileuszowych
wczsach uczestniczyło 1500 osób (3 turnusy), Za naszym przykładem podobne
wczasy zaczęli organizować esperantyści z innych krajów. W zmienionej sytuacji ekonomicznej od roku 1990 wczasy z nauką esperanta są organizowane na mniejszą skalę w różnych miejscowościach wypoczynkowych Sudetów (Międzygórze (2003), Kudowa-Zdrój (1991), Karpacz (?), Szczawno-Zdrój (2007-2014), Duszniki-Zdrój (2015-2017) i Lądek-Zdrój (2018-2020). |
En la jaroj 1965-1989 okazis 34 feriskipoj kun la nomoj „Ora
pola aŭtuno“ aŭ „Esperanto hejme“ en la feria centro de FWP en Międzygórze.
Tiujn feriskipojn partoprenis sume pli ol 10 mil personoj el dekkelkaj
landoj. La skipo „Esperanto hejme“ okazadis aŭguste kaj estis destinita por
gepatroj kun infanoj. En 1989 la jubilan 25-an feriadon partoprenis 1500
personoj (3 feriskipoj), Imitante nin similajn feriadojn komencis organizi
esperantistoj el aliaj landoj. En ŝanĝita ekonomia situacio de 1990 feriadoj kun lernado de Esperanto estas organizataj malpliskale en diversaj ripozlokoj de Sudetoj (Międzygórze (2003), Kudowa-Zdrój (1991), Karpacz (??), Szczawno-Zdrój (2007-2014), Duszniki-Zdrój (2015-2017) kaj en Lądek-Zdrój (2018-2020). |
|
W 1967 w klubie pojawia się 21-letni Mariusz Domaszewicz z gitarą i Janusz Pac-Pamarnacki ‒ zagorzały fan studenckiego teatru Kalambur. Przy naszym klubie zawiązuje się młodzieżowy kabaret. Edward Wojtakowski zaczyna tłumaczyć na esperanto piosenki popularnych polskich zespołów młodzieżowych. Widząc tyle piosenek w wersji esperanckiej, Mariusz Domaszewicz wystąpił z pomysłem założenia młodzieżowego esperanckiego zespołu muzycznego. Był problem z instrumentami muzycznymi i doświadczonymi muzykami. W sprawie instrumentów pomógł nam Wydział Kultury Urzędu Miejskiego i esperanccy sponsorzy, Na początku 1969 roku esperantystka Renata Wandokanty, nauczycielka szkoly muzycznej, zapoznała nas ze swymi byłymi uczniami, którzy studiowali we wrocławskiej Akademii Muzycznej. Studentom spodobał się ten pomysł, rozpoczęli naukę esperanta i pilnie ćwiczyli w naszym klubie. Zespół otrzymał nazwę „Muzilo“ i już jesienią wystąpił na spotkaniu esperantystów w niemieckim Chemnitz, uczestniczył w naszych dwutygodniowych wczasach w Międzygórzu i nagrał kilka esperanckich piosenek dla wrocławskiej rozgłośni Polskiego Radia, która wielokrotnie je prezentowała. Wiosną 1970 roku Polskie Nagrania wydały płytę zespołu Muzilo z 4 piosenkami. Byla to druga płyta z esperanckimi pisenkami wydana w Polsce (pierwszą wydano w 1969 roku).. Zespół Muzilo został wtedy zaroszony ze swym występem na Światowy Kongres Esperantystów w Wiedniu oraz do Werony, gdzie miał wystąpić z 23-letnią Gigliolą Cinquetti ‒ laureatką Festiwalu w Sanremo. Niestety członkowie zespołu nie otrzymali paszportów. Na interwencję zespołu Dyrektor Departamentu Współpracy z Zagranicą w Ministerstwie Kultury odpowiedział krótko „znajdźcie sobie innego opiekuna, jako esperantyści nigdy za granicę nie wyjedziecie“. | En 1967 en klubo aperas 21-jara Mariusz Domaszewicz kun gitaro kaj Janusz Pac-Pamarnacki - fervora fano de la studenta teatro „Kalambur“, Ĉe nia klubo fondiĝas junulara kabaredo. Tiam Edward Wojtakowski komencas esperantigi kanzonojn de popularaj polaj junularaj ensembloj. Vidante tiom multajn esperantigitajn kanzonoj, Mariusz Domaszewicz elpaŝas kun ideo orgnizi junularan esperantistan muzikan ensemblon. Estis problemo pri muzikinstrumentoj kaj spertaj muzikistoj. Pri instrumentoj helpis al ni kultura fako de la urba konsilantaro kaj esperantistaj spnsoroj. Komence de 1969 esperantistino Renata Wandokanty, instruistino en muzika lernejo, konatigis nin kun siaj ekslernentoj, kiuj studis en la Vroclava Muzika Akademio. Al sudentoj ekplaĉis la ideo, komencis lerni Esperanton kaj diligente ekzercis en nia klubejo. La ensemblo ricevis nomon „Muzilo“ kaj jam aŭtune partoprenis esperantistan renkontiĝon en la germana Chemnitz, patoprenis nian dusemajnan feriadon en Międzygórze kaj registris kelkajn esperanlingvajn kanzonojm por la vroclava sendostacio de la Pola Radio, kiu multfoje prezentis ilin. Printempe 1970 la diskoeldonejo „Polskie Nagrania“ eldonis diskon de la ensemblo Muzilo kun 4 kanzonoj. Ĝi estis la dua disko kun esperantlingvaj kanzonojn eldonita en Pollando (unuan oni eldonis en 1959). La ensemblo Muzilo estis tiam invitita kun sia koncerto por Universala Kongreso de Espranto en Vieno kaj al Verono, kie ĝi estis kantonta kun 23-jaraĝa Gigliola Cinquetti ‒ laŭreatino de la Festivalo en Sanremo. Bedaŭrinde membroj de la ensemblo ne ricevis pasportojn. Je plendo de la ensemblo la direktoro de Departamento pri Eksterlanda Kunlaboro en Ministerio pri Kulturo respondis kurte „vi devs trovi alian protektanton, kiel esperantistoj vi neniam vojĝos eksterlanden. |
Piąty okres od 1989 Po odzyskaniu przez Polskę pełnej niepodległości i przywróceniu swobód obywatelskich wydawało się działaczom dolnośląskiego ruchu esperanckiego, że rozwiną wspaniałą działalność. Niestety nikt nie przewidział trudności związanych z przechodzeniem z gospodarki centralnie sterowanej na gospodarkę wolnorynkową. Jesteśmy ruchem wolontariuszy. Wrocławscy esperantyści musieli przede wszystkim zająć się swą zmienioną sytuacją zawodową i rodzinną. Wiele osób musiało się przekwalifikować, założyć własne firmy, uczyć się zasad gospodarki rynkowej. Na działalność społeczną nie starczyło czasu. Poważnie wzrosły koszty utrzymania lokali klubowych. Doprowadziło to do rozwiązania się wszystkich oddziałów Polskiego Związku Esperantystów na Dolnym Śląsku. W dniu 22 lutego 1992 roku powstało we Wrocławiu samodzielne stowarzyszenie p.n. Śląski Związek Esperancki, które nawiązuje do tradycji stowarzyszeń esperanckich działających na Śląsku od 1905 roku. Obchody stulecia ruchu esperanckiego na Śląsku w 2005 roku były skromne. Esperantyści podsumowali stuletni dorobek i zastanowili się jak się odnaleźć w świecie informatyki i multimediów. Zdali sobie sprawę z tego, że w dzisiejszym zinformatyzowanym świecie nie ma miejsca na tradycyjny klub esperancki, że trzeba przystąpić do budowy klubu wirtualnego otwartego na cały region. Internet trafił już pod strzechy i naszą działalnością możemy objąć także mieszkańców wiosek i miasteczek. W Internecie można już znaleźć podręczniki, słowniki, multimedialne kursy, beletrystykę, czasopisma, programy radiowe, esperanckie grupy dyskusyjne itd. |
Kvina periodo de 1989 Kiam Pollando rekonkeris plenan sendependecon kaj oni rericevis civitanajn rajtojn, esperantistaj aktivuloj opiniis, ke nur nun disvolvos grandiozan agadon. Bedaŭrnde neniu antaŭvidis malfacilaĵojn lgitajn kun transiro de centre gvidata ekonomio al libera rnerkato, Ni estas movado de volontuloj. Sileziaj esperantistoj devis antaŭ ĉio okupiĝi pri sia ŝanĝita profesia kaj familia situacio. Multaj personoj devis alikvalifikiĝi, fondi prprajn firmaojn, lerni pri merkata ekonomio. Por socia agado ekmankis tempo. Multe kreskis kostoj ligitaj kun klubaj ejoj. Tio ĉi kondukis al malfondiĝo de ĉiuj filioj de la Pola Esperanto-Asocio en Malsupra Silezio. En komunista tempo rajtis agi en Pollando nur unu tutlanda esperantista organizo kun lokaj filioj. En novaj cirkonstancoj la de 22-an de februaro 1992 sileziaj esperantistoj fondis propran sendependan regionan organizon kun propra statuto kaj jura personeco, kiu rilatas al tradicio de esperantistaj societoj agantaj en Silezio ekde 1905. Solenaĵo pri centjariĝo de Esperanto-movado en Slezio (1905-2005) estis
modesta. Esperantistoj pritaksis centjaran akiraĵon kaj konsideris kiel
trovi sin en la erao de informadiko kaj multimedioj. Ili konsciis, ke en la
nuna informadika mondo ne plu estas loko por tradicia esperantista klubo, ke
oni devas ekkonstrui virtualan klubon malfermitan al tuta regiono. Interreto
venis jam al urbetoj kaj vlaĝoj kaj oni povas rete kontaktiĝi kun ĉiuj
silezianoj. En interreto oni jam povas trovi esperantajn lernolibrojn.
vortarojn, kursojn, beletron, gazetojn, retradion, disktgrupojn, milojn da
kanzonoj ktp. |
Źródła • Fontoj: 1) Kroniko de la silezia Esperanto-Movado. Kompilita de E. T. Wojtakowski. [Wybrane fragmenty z prasy esperanckiej z lat 1905-1946], „Kroniko“ zeszyty 5-7, Wrocław 1998 2) Enciklopedio de Esperanto. Budapest 1933, str. 41, 136, 206, 307, 339, 357, 537, 572 3) Das Esperanto ein Kulturfaktor, Band 8, Berlin 1928, str. 118-119 4) Jarlibro de UEA. 1908-1938 5) L. Zamenhof. 1-29 Adresaroj kun 21915 nomoj. 6) Protokoły z posiedzeń Zarządu Oddziału Wrocławskiego Polskiego Związku Esperantystów. |
wielojęzyczne
strony oferujące użytkownikom internetu przystępne nformacje o esperancie
oraz bezpłatne kursy tego języka. |